امروزه آبزیان یکی از اصلی‌ترین مواد غذایی برای جمعیتی یک میلیاردی در ۵۸ کشور دنیا قلمداد می‌شوند. بیشتر این جمعیت را کشور‌های فقیر و در حال توسعه تشکیل داده‌اند. از این رو استفاده از منابع آبی اهمیت فراوانی باری گردش چرخ‌های اقتصادی، اشتغال‌زایی، کارآفرینی و محرومیت‌زدایی این مناطق دارند. با توسعه پایدار شیلات در در برنامه‌های پنج ساله کشور، نزدیک به ۲۲۳ هزار شغل مستقیم وجود دارد و تولیدات این زیربخش مهم اقتصادی به حدود یک میلیون تن محصولات به صورت سالانه نیز می‌رسد. همچنین صادرات شیلات ایران در سال ۲۰۱۷ بالغ بر ۴۰۰ میلیون دلار بوده است. عمده بهره‌برداری از منابع زنده آبی ایران به‌جز در مناطق غیرساحلی که در حوزه آب‌های داخلی صورت می‌گیرد در استان‌های ساحلی در دو حوزه آب‌های شمال، دریای خزر و جنوب خلیج فارس و دریای عمان نیز قابل توسعه است.
پتانسیل آبی ایران
ایران با بیش از ۲۷۰۰ کیلومتر مرز آبی و ظرفیت بالقوه فراوانی در بخش شیلات دارد، چنین منابع دریای گسترده‌ای از لحاظ اقتصادی اهمیت به‌سزایی برای کشورمان دارد. از جمله موارد پر اهمیت شیلات می‌توان به تأمین نیاز پروتئینی در صنایع غذایی، ایجاد امنیت غذایی، بالا بردن درآمد ارزی و اشتغال‌زایی اشاره کرد. با وجود گستردگی مرز آبی کشور آنچنان که باید و ساید امکان استفاده از تمامی ظرفیت‌های آبی ایران وجود ندارد. از این یک سو، برخی عوامل شامل، شناخت وظایف، هدف‌ها و برنامه‌های شیلات و ارزیابی عملکرد آن از جمله مواردی هستند که در افزایش سودآوری و استفاده بهینه از این بخش مهم اقتصادی تاثیرگذار خواهند بود. در ادامه قصد داریم تا شما را با شیلات و عوامل موثر بر پیشرفت آن آشنا کنیم.
سازمان شیلات ایران
شیلات ایران در سال ۱۳۳۲ توسط محمد مصدق نخست وزیر وقت ایران تاسیس و نام‌گذاری شد و در حال حاضر به‌عنوان یکی از زیرمجموعه‌های وزارت کشاورزی وظیفه سیاست‌گذاری و برنامه‌ریزی بهره‌برداری از ذخایر و منابع آبی، حفاظت از منابع آبزی و ذخایر موجود، توسعه زیرساخت‌های آبزی و نظارت و ارتقا بر بهره‌ورداری از این منابع کشور را بر عهده دارد.
عوامل موؤثر بر پیشرفت بخش شیلات در کشور
به‌منظور پیشرفت اقتصادی در حوزه‌های مختلف شیلات نظیر ماهیگیری، آبزی‌پروری و صنایع وابسته به آن داشتن برنامه‌ای مدون و راهبردی اهمیت فراوانی پیدا می‌کند. برنامه‌ای که در آن عوامل مختلف و مشکلات گوناگون شیلات مشخص و برای ان‌ها راه‌حل‌های دقیقی ارائه شود. از جمله این راه‌حل‌ها می‌توان به این موارد اشاره کرد.
- توجه به بهرهوری تولید و افزایش کارایی اقتصادی؛
- توانمندسازی و استقلال‌دهی بخش خصوصی با تعیین نظام و حقوق بهره‌برداری تولید
- اشتغال‌زایی پایدار با آبزی‌پروری
- افزایش سرمایه‌گذاری در تعاونی‌ها، سازمان‌های مردم نهاد و اتحادیه‌ها
- حمایت از صندوق بیمه کشاورزی
- افزایش پرورش ماهی در استخرهای چندمنظوره، آب‌بند‌ها و نظایر آن
- ضعف استفاده از فناوری‌های نوین در آبزی‌پروری
- ایجاد و تقویت فرصت‌های شغلی پایدار از طریق آبزی‌پروری
صادرات شیلات
در حال حاضر، شیلات در حوزه تکثیر و بازسازی ذخایر، رشد مطلوبی در تولید بچه‌ماهی‌ها داشته و همچنین در حوزه سرمایه‌گذاری نیز عملکرد مطلوب دارد. با این‌حال، در زمینه صادرات، به دلایل متعددی چون تجربه ناکافی بخش خصوصی و عدم تلاش مضاعف برای بازاریابی، سایر فرآورده‌های شیلاتی شرکت شیلات نتوانسته سهم بالایی از صادرات را داشته باشد. با این حال، ایران به عنوان یکی از بزرگ‌ترین تولید و صادرکننده‌گان خاویار در دنیاست، و این محصول بالاترین میزان صادرات شیلات را از آن خود کرده است. حدود ۹۳ درصد از ذخایر ماهیان خاویاری در جهان و پنج گونه برتر ماهیان خاویاری از جمله فیل ماهی، ماهی خاویاری ایران، ماهی خاویاری گلد چالباش یا روس، ماهی شیپ، و ماهی ازون برون در دریای خزر وجود دارد.
موانع و مشکلات شیلات
با توجه به رشد فناوری برای ساخت تجهیزات پیشرفته صیادی و آبزی‌پروری از جهات اقتصادی مانعی برای دستیابی به امکانتات و تجهیزات لازم برای شیلات وجود ندارد. اما کاهش چشمگیر ذخایر به‌دلیل بهره‌برداری‌های غیراصولی در گذشته و تقاضای روزافزون بشر برای آبزیان به عنوان منبعی مفید از پروتئین و قیمت پائین‌تر آن نسبت به سایر محصولات پروتئینی باعث شده تا سهم اقتصاد مرتبط با این زیربخش مهم کاهش چشمگیری داشته باشد.
در چند خط بخوانیم
شیلات یکی از مهمترین زیربخش‌های اقتصادی در تأمین امنیت غذایی، تجارت، اشتغال‌زایی، کارآفرینی و محرومیت‌زدایی در جهان است. اقتصاد مرتبط با شیلات، نقشی اساسی در توسعه اقتصادی و اجتماعی این مناطق و آب‌های داخلی داشته و همواره یکی از اولویت‌های اصلی کشور تلقی می‌شود. دانش و شناخت کافی از شیلات و استفاده از تمامی پتانسیل۲های موجود آن موجب باعث خواهد شد شده تا بتوانیم از این سرمایه‌های طبیعی برای افزایش بهرهوری اقتصادی بیشترین استفاده را برد ببریم.
